Phương thuốc bổ huyết

I-Nội dung

Các phương thuốc bổ huyết để chữa chứng huyết hư: sắc mặt xanh hoặc vàng, móng tay, móng chân nhợt, hoa mắt, chóng mặt, hồi hộp, mất ngủ, kinh nguyệt ít và nhạt màu.

Theo nguyên tác dương sinh âm trưởng, các phương thuốc bổ huyết hay được phối hợp với các thuốc bổ khí như: Đảng sâm, Hoàng kỳ.

II-Tứ vật thang

1. Thành phần:

   Thục địa 12g Đương quy 10g

   Bạch thược 12g Xuyên khung 08g

2. Cách dùng: Các vị thuốc trên tán thành bột khô, sắc nước uống, mỗi lần uống 9g. Có thể dùng làm thang sắc nước uống.

3. Công dụng: Bổ huyết, điều huyết.

4. Chủ trị: Xung nhâm hư tổn, kinh nguyệt không đều, đau bụng vùng rốn, băng huyết rong kinh, huyết hoá thành khối cứng, thường gây đau, lúc thai nghén thì thai động không yên, huyết ra không dứt, lúc sinh xong sản dịch không xuống hết, kết thành hòn tụ, bụng dưới đau cứng, có lúc nóng lạnh, sắc mặt vàng, môi không tươi nhuận, chất lưỡi nhạt, mạch huyền tế hoặc tế sáp.

   Can huyết hư gây chứng quáng gà, mờ mắt, mắt khô sáp.

5. Phân tích phương thuốc:

   Thục địa cam ôn, bổ huyết là quân dược.

   Đương quy bổ huyết, hoạt huyết là thần dược.

   Bạch thược liễm âm dưỡng huyết, Xuyên khung đi vào huyết phận lý khí trong huyết là tá dược.

   Toàn phương gồm các vị đều thuộc huyết phận, nhưng tổ hợp thành một chỉnh thể bổ huyết mà không trệ huyết, hành huyết mà không phá huyết, trong bổ có tán, trong tán có thu, làm thành phương thuốc chính yếu để bổ huyết.

6. Gia giảm:

   • Nếu huyết hư là chính thì thêm lượng Thục địa, Bạch thược, Đương quy thân, cùng ít Xuyên khung.
   • Nếu ứ huyết là chính thì thêm lượng Xuyên khung, Đương quy vĩ, Xích thược, cùng lượng ít Sinh địa.
   • Nếu huyết hàn, đến kỳ kinh đau bụng thì gia thêm Bào khương, Quế chi, Ngô thù du, Chỉ xác, Hương phụ, Tang ký sinh, Tục đoạn.
   • Nếu có thai mà âm đạo chảy máu thì gia A giao, Ngải diệp sao với rượu.
   • Nếu huyết hư không hành da thêm Đào nhân, Hồng hoa, Đan sâm.
   • Nếu huyết hư có uất nhiệt gia Hoàng cầm, Đan bì.
   • Nếu tỳ hư không nhiếp được huyết thì da Đảng sâm, Hoàng kỳ, Bạch truật.
   • Nếu huyết ứ mà dạ dày hấp thu kém gia Mộc hương, Sa nhân, Trần bì.

7. Ứng dụng lâm sàng: Ngày nay thường dùng điều trị kinh nguyệt không đều, tử cung xuất huyết chức năng, xuất huyết giảm tiểu cầu, đau đầu.

III-Đương quy bổ huyết thang

1. Thành phần:

   Hoàng kỳ 30g        Đương quy 06g

2. Cách dùng: sắc uống, uống nóng trước khi ăn.

3. Công dụng: Bổ khí, sinh huyết.

4. Chủ trị: Nội thương mệt mỏi, khí nhược huyết hư, dương phù vượt ra ngoài, người nóng, mặt đỏ, khát nước, bứt rứt, thích uống, mạch hồng đại mà hư. Phụ nữ sau đẻ huyết hư, phát sốt, đau đầu, mụn nhọt khi vỡ lâu không liền.

5. Phân tích phương thuốc:

   Trong phương dùng nhiều Hoàng kỳ đại bổ khí của tỳ phế để làm tăng nguồn sinh hóa ra huyết là quân dược.

   Đương quy ích huyết hoà dinh khiến cho dương sinh âm trưởng, khí vượng huyết sinh là thần dược. Đây là ý cái hữu hình của huyết không thể tự sinh mà sinh ra từ cái vô hình của khí.

   Toàn phương ích khí dưỡng huyết mà khiến cho sốt lui, vết vỡ của mụn nhọt lâu ngày không khỏi sẽ sinh cơ liền miệng.

6. Gia giảm:

   • Nếu khí hư nặng gia Nhân sâm, Bạch truật.
   • Nếu huyết hư nặng gia Thục địa, Kỷ tử.
   • Nếu âm hư gia Sinh địa, Mạch môn.
   • Nếu dương hư gia Thỏ ty tử, Bổ cốt chỉ.
   • Nếu có chứng xuất huyết, đại tiện lỏng thì giảm lượng Đương quy.
   • Nếu âm hư phát sốt thì không dùng bài này.

7. Ứng dụng lâm sàng: Ngày nay dùng điều trị xuất huyết giảm tiểu cầu, giảm bạch cầu, rong kinh, băng huyết, bế kinh, mụn nhọt đã vỡ lâu ngày không khỏi, táo bón sau đẻ.

IV-Quy tỳ thang

1. Thành phần:

1. Cách dùng: sắc uống cùng với 6g Sinh khương, 15g Đại táo. Hoặc làm hoàn với mật, mỗi hoàn nặng 15g, uống lúc đói 1 hoàn với nước chín, ngày 3 lần.

2. Công dụng: Kiện tỳ, dưỡng tâm, ích khí, bổ huyết.

3. Chủ trị:                                                                                               r

   • Chữa chứng Tâm tỳ hư, khí huyết hư gây các chứng hồi hộp, hay quên, mất ngủ, ăn kém, mệt mỏi, sắc mặt vàng, miệng nhạt, mạch nhược.
   • Chữa chứng tỳ hư không nhiếp được huyết gây kinh nguyệt không đều, rong huyết, chảy máu dưới da.

4. Phân tích phương thuốc:

   Nhân sâm cam ôn đại bổ nguyên khí là quân dược.

   Hoàng kỳ, Bạch truật ích khí bổ trung kiện tỳ dưỡng vị; Đương quy bổ huyết hòa dinh;

   Viễn chí, Phục thần ninh tâm, an thần, ích chí; Mộc hương lý khí tỉnh tỳ đề phòng các vị thuốc bổ ích làm khốn tỳ đều là thần dược.

   Long nhãn, Táo nhân ngọt, bình dưỡng tâm huyết,an tâm thần, là tá dược.

   Chích cam thảo ích khí hòa trung, điều hòa các vị thuốc là sứ dược.

   Toàn phương song song dưỡng tâm mà ích tỳ, ích khí mà dưỡng huyết hoà vào nhau, có thể ích tỳ khí, phù tỳ dương, nuôi can huyết làm cho các chứng tiện huyết, rong huyết, đới hạ đều hết.

5. Gia giảm:

   • Nếu có rong kinh gia Sơn thù, Ngũ vị tử.
   • Nếu rong huyết không hết, bệnh chứng nặng bỏ Đương quy, Mộc hương gia thêm Xích thạch chi, Thăng ma.
   • Nếu mất ngủ nặng gia Long cốt.

6. Ứng dụng lâm sàng: Ngày nay dùng điều trị suy nhược cơ thể, suy nhược thần kinh, rối loạn kinh nguyệt, rong kinh, rong huyết, xuất huyết giảm tiểu cầu, thiếu máu không tái tạo, loét dạ dày- hành tá tràng.

V-Bổ can thang

1. Thành phần:

1. Cách dùng: Sắc uống.

2. Công dụng: Bổ can huyết, dưỡng cân, sáng mắt.

3. Chủ trị: Can huyết bất túc, cân lỏng, chân tay không thu giữ được, mắt mờ, chất lưỡi nhạt, mạch huyền tế.

4. Phân tích phương thuốc: Tứ vật thang bổ huyết, điều huyết, bổ can huyết để trị cái gốc là quân dược.

   Mộc qua ôn, toan thư giãn cân, hoạt lạc, dưỡng can là thần dược.

   Táo nhân ngọt bình, dưỡng tâm an thần là tá dược.

   Chích cam thảo điều trung ích khí, điều hoà các vị thuốc là sứ dược.

   Phối ngũ toàn phương có công dụng dưỡng can, nuôi cân, sáng mắt.

5. Gia giảm:

   • Nếu huyết hư nhiều gia Hà thủ ô, Kỷ tử.
   • Nếu khí hư gia Hoàng kỳ, Đảng sâm.
   • Nếu chân tay co rút thì gia Toàn yết, Địa long.
   • Nếu thận hư gia Thỏ ty tử, Tục đoạn.

6. Ứng dụng lâm sàng: Ngày nay thường dùng để điều trị chuột rút, viêm dây thần kinh ngoại vi, bệnh đốt sống cổ, bệnh viêm gan mạn tính, suy nhược thần kinh, mất ngủ, hay quên, hội chứng Guillain - Barré.