Phương thuốc bổ âm

I-Nội dung

Các phương thuốc bổ âm hay còn gọi là tư âm, dưỡng âm dùng để chữa chứng âm hư. Biểu hiện chung là người gầy, da khô, nóng, lòng bàn tay bàn chân nóng, sốt về chiều, mồ hôi trộm, lưỡi thon đỏ, môi khô, mạch tế sác.

Trên lâm sàng thường gặp:

• Phế âm hư: Ho khan, ít đờm hoặc đờm khó khạc.
• Vị âm hư: Miệng lở loét, họng khô, khát nước.
• Can âm hư: Mắt khô, hoa mắt, chóng mặt, ù tai, rêu lưỡi đỏ, mạch huyền.
• Thận âm hư: Tóc khô, rụng tóc, tai ù, tai điếc, đau lưng mỏi gối, sinh lý giảm sút.
• Can thận âm hư với các biểu hiện: Triều nhiệt, gò má đỏ, ngũ tâm phiền nhiệt, ra mồ hôi trộm, ngủ hay mơ, mộng tinh, di tinh, khát nước, lưỡi đỏ, ít rêu, mạch tế sác.
• Âm hư là một hội chứng bệnh lý suy giảm thể dịch, cho nên trên lâm sàng những bệnh sốt ra nhiều mồ hôi, sốt kéo dài, lao phổi, cao huyết áp, tiểu đường đều phải dùng phương thuốc bổ âm.

Cần chú ý khi sử dụng thuốc bổ âm vì phương thuốc bồ âm có tính nê trệ, khó tiêu nên đối với những trường họp tỳ vị hư nhược, ăn kém, tiêu chảy, rối loạn tiêu hóa nên hạn chế dùng.

II-Lục vị địa hoàng hoàn

1. Thành phần

   Thục địa	320g	Phục linh	120g
   Hoài sơn	160g	Trạch tả	120g
   Sơn thù	160g	Đan bì	120g

2. Cách dùng: Tán bột, luyện mật làm hoàn nhỏ, lần 6-9g, ngày uống 2-3 lần với muối nhạt, có thể dùng thang với liều thích hợp gọi là Lục vị địa hoàng thang

3. Công dụng: Tư bổ can thận.

4. Chủ trị: Chữa chứng can thận âm hư, hư hỏa bốc lên, lưng gối mỏi yếu, nhức trong xương, ngũ tâm phiền nhiệt, hoa mắt chóng mặt, ù tai, di tinh, ra mồ hôi trộm, họng đau, khô, khát, răng lung lay, lưỡi khô, đỏ, rêu ít, mạch tế sác.

5. Phân tích phương thuốc:

   Thục địa tư bổ thận âm, ích tinh tủy là quân dược.

   Sơn thù tư thận, ích can; Sơn dược tư thận ích tỳ, cộng lại ba âm cùng được bổ, cùng hiệu bổ thận trị gốc, đều là thần dược.

   Trạch tả phối ngũ với Thục địa mà tả thận giáng trọc; Đan bì phối ngũ với Sơn thù để tả can hỏa; Bạch linh phối ngũ với Sơn dược mà thẩm thấp của tỳ. Ba vị tả sẽ ngăn ngừa sự nê trệ do các vị tư bổ gây nên, đều là tá dược.

   Ba vị thuốc trên có tác dụng bổ, ba vị thuốc dưới có tác dụng tả nên phương thuốc vừa bổ âm, vừa giáng hỏa để chữa chứng âm hư sinh nội nhiệt.

6. Gia giảm:

   • Phế nhiệt mà phiền gia Mạch môn 08g.
   • Tâm nhiệt mà táo gia Huyền sâm 08g.
   • Tỳ nhiệt hay đói gia Bạch thược 08 g.
   • Cốt chưng triều nhiệt, ra mồ hôi nhiều gia Địa cốt bì 08g.
   • Huyết nhiệt vọng động thêm Sinh địa 08 - 12g.
   • Thượng thực hạ hư gia Ngưu tất 08g.
   • Huyết hư mà táo trệ gia Đương quy 08g.
   • Tri bá địa hoàng hoàn: Do bài Lục vị gia thêm Tri mẫu, Hoàng bá tác dụng tư âm giáng hỏa mạnh hơn, chữa cốt chưng triều nhiệt, ra mồ hôi trộm.
   • Kỷ cúc địa hoàng hoàn: Do bài Lục vị gia thêm Kỷ tử, Cúc hoa chữa quáng gà, giảm thị lực do can thận hư.
   • Bát tiên hoàn: Do bài Lục vị gia thêm Ngũ vị tử, Mạch môn chữa phế thận âm hư, ho khan, ho ra máu, triều nhiệt, ra mồ hôi trộm. Bài này còn có tên gọi là Bát tiên trường thọ hoàn; Mạch vị địa hoàng hoàn. Chủ trị thận hư gây ho suyễn nhiều.

7. Ứng dụng lâm sàng: Chữa suy nhược thần kinh, lao phổi, đái đường, Basedow, lao thận, tăng huyết áp, rong huyết thể can thận âm hư.

III-Tả quy ẩm

1. Thành phần:

1. Cách dùng: Sắc uống chia 2 lần trong ngày.

2. Công dụng: Tư bổ thận âm.

3. Chủ trị:

   • Thận thủy bất túc, đau thắt lưng, di tinh, ra mồ hôi trộm, miệng họng khô, dương thịnh tỳ hư phát sinh nghẹn.
   • Bệnh thương hàn, tân dịch bị hư tổn, môi lưỡi đen, khát nhiều.

4. Phân tích phương thuốc:

   Thục địa ngọt, ấm, tư thận thủy để điều bổ cho thận âm là quần dược.

   Sơn thù, Kỷ tử dưỡng can huyết, phối hợp với thuốc quân dược để tăng cường dưỡng thận âm mà nuôi can huyết là thần dược.

   Bạch linh, Cam thảo ích khí kiện tỳ, Sơn dược ích âm kiện tỳ, tư thận là tá dược.

   Toàn phương hợp dụng có công dụng tư thận dưỡng can.

IV-Tả quy hoàn

1. Thành phần:

1. Cách dùng: Tán nhỏ làm hoàn mật, mỗi lần uống 6 - 9g, ngày 2-3 lần.

2. Công dụng: Tư âm bổ thận.

3. Chủ trị: Thận âm bất túc, đầu váng mắt hoa, lưng gối mỏi, di tinh, ù tai, đạo hãn, miệng táo, họng khô, khát, ít rêu, mạch tế.

4. Phân tích phương thuốc:

   Thục địa tư thận để điều bổ chân âm làm quân dược.

   Kỷ tử ích tinh sáng mắt. Sơn thù sáp tinh, liễm hãn làm thần dược.

   Lộc giao thiên về bổ dương; Quy bản thiên về tư âm. Hai cao hợp dụng khơi thông hai mạch nhâm đốc, ích tinh điền tủy, trong bổ âm có hàm nghĩa "dương trung cầu âm". Thỏ ty từ phối ngũ với Ngưu tất làm mạnh lưng gối, kiện cân cốt là tá dược;

   Hoài sơn tư ích tỳ vị là sứ dược.

   Toàn phương hợp lại có công dụng tư thận điều âm, dưỡng âm tiềm dương.

5. Gia giảm :

   • Nếu có khí hư biểu hiện mệt mỏi, tự hãn gia Hoàng kỳ, Nhân sâm.
   • Nếu di tinh gia Khiếm thực, Kim anh tử.
   • Nếu sốt có uất chứng gia Miết giáp, Địa cốt bì.
   • Nếu đại tiện táo gia Nhục dung, Ma tử nhân; tiểu vàng ít gia Trạch tả, Bạch linh.

6. Ứng dụng lâm sàng: Thường dùng chữa viêm thận mạn, di tinh, bất dục nam, viêm tiền liệt tuyến mạn tính, đau lưng, vô sinh nữ.

V-Đại bổ âm hoàn

1. Thành phần:

1. Cách dùng: Bốn vị nghiền thành bột mịn, tủy sống lợn vừa đủ trưng lên, quấy nhuyễn, luyện mật trộn bột thuốc vào đánh đều làm hoàn 6-9g, ngày uống 2-3 lần với nước muối nhạt.

2. Công dụng: Tư âm giáng hỏa.

3. Chủ trị: Can thận âm hư, hư hỏa thượng viêm, sốt định giờ, cốt chưng, đạo hãn, di tinh, khái huyết, lòng bứt rứt, dễ cáu giận, chân gối mềm yếu nóng nhức, chất lưỡi đỏ, ít rêu, bộ xích mạch sác hữu lực.

4. Phân tích phương thuốc:

   Thục địa tư âm bổ huyết, điền tinh là quân dược.

   Quy bản tư bổ chân âm, tiềm dương, chế ngự hỏa là thần dược.

   Hoàng bá đắng hàn tả tướng hỏa để vững chân âm, Tri mẫu đắng hàn trên thì thanh nhuận phế nhiệt, dưới thì tư nhuận thận âm là tá dược.

   Tủy sống lợn và mật ong ngọt nhuận dùng để điền bổ chân âm, sinh tân dịch là sứ dược. Hai mặt phối ngũ sẽ thu được công dụng bồi bản thanh nguyên để khiến âm trội lên, dương chìm xuống, hư hỏa giáng xuống mà hư được thanh lọc.

5. Gia giảm:

   • Nếu ho ra máu gia Tiên hạc thảo, Hạn liên thảo.
   • Nếu di tinh gia Khiếm thực, Liên tu.
   • Nếu tiểu không thông lợi gia thêm Trạch tả, Bạch linh.

6. Ứng dụng lâm sàng: Ngày nay thường dùng để điều trị lao phổi, ho ra máu, viêm thận mạn tính, viêm mào tinh hoàn, đái tháo đường, cường năng tuyến giáp, di tinh, đái ra máu, mồ hôi trộm, hội chứng cao tuổi tắt dục.