Phương thuốc tiêu đạo tích trệ

I-Nội dung

Dùng để chữa bệnh do thực tích với các biểu hiện: Bụng ngực trên có bĩ khó chịu, ợ hơi, nuốt chua, chán ăn, nôn, bụng đau, ỉa lỏng. Các phương thuốc tiêu đạo tích trệ có các vị thuốc tiêu thực như Sơn tra, Thần khúc, Lai phục tử. Phương thuốc đại biểu là Bảo hoà hoàn, Chỉ thực tiêu bĩ hoàn, Tiêu cốc hoàn. Nếu tỳ vị hư, không tiêu được thức ăn, hoặc thức ăn tích lâu làm tổn thương tỳ vị thì dùng thêm thuốc ích khí kiện tỳ; phương thuốc đại biểu là Kiện tỳ hoàn, Chỉ truật hoàn.

II-Tiêu cốc hoàn

1. Thành phần:

   Thần khúc                    180g                              Sao ô mai nhục            120g

   Bào khương                  120g                              Mạch nha                      90g

2. Cách dùng: Tán mịn, luyện mật làm hoàn, mỗi lần 6g, uống với nước cơm, ngày 3 làn. Công dụng: Tiêu thực kiện tỳ.

3. Chủ trị: Tỳ vị hư nhược, không tiêu hoá được đồ ăn thức uống, hung cách bế tắc, buồn bực, bụng sườn trướng phình lâu ngày không khỏi, kém ăn, thích nằm, miệng nhạt.

4. Phân tích phương thuốc:

   Thần khúc có tác dụng tiêu thực điêu trung, kiện tỳ hoà vị là quân dược.

   Bào khương ôn trung làm ôn vị, tán hàn chỉ tả là thần dược

   ô mai vị chua, sinh tân dịch và chỉ tả; Mạch nha khai vị tiêu thực đều làm tá dược.

5. Ứng dụng lâm sàng: Ngày nay thường dùng để điều trị viêm ruột non và đại tràng không do nhiễm trùng.

III-Kiện tỳ hoàn

1. Thành phần:

   Bạch truật 60g Thần khúc sao 20g

   Mộc hương 20g Trần bì 40g

   Hoàng liên 10g Sa nhân 20g

   Cam thảo 12g Mạch nha sao 20g

   Bạch linh 40g Sơn dược 20g

   Nhân sâm 20g Nhục đậu khấu 40g

   Sơn tra 30g

2. Cách dùng: Tán mịn làm hoàn, mỗi lần 30g, uống với nước ấm, ngày 2 lần.

3. Công dụng: Kiện tỳ hòa vị, tiêu thực chỉ tả.

4. Chủ trị: Tỳ vị hư nhược, thức ăn đình ở trong, ăn ít tiêu hóa kém, bụng trên có bĩ khó chịu, ỉa lỏng, lưỡi rêu cáu hơi vàng, mạch hư nhược.

5. Phân tích phương thuốc:

   Trong phương lấy Tứ quân để bổ khí kiện tỳ, trong đó Bạch truật, Bạch linh lượng lớn để kiện tỳ thẩm thấp chỉ tả là quân dược.

   Sơn dược tăng thêm công dụng kiện tỳ. Mộc hương, Sa nhân, Trần bì hòa vị tỉnh tỳ, giúp vận hóa của tỳ đóng vai trò là thần dược

   Thần khúc, Mạch nha, Sơn tra tiêu đạo thức ăn đình trệ, lại thêm Nhục đậu khấu ấm trung tiêu sáp trường. Hoàng liên táo thấp thanh nhiệt, cũng có tác dụng ích tỳ vị, lý khí vận trệ, kiêm cả thanh hóa thấp nhiệt làm tá dược.

   Cam thảo bình bổ trung tiêu, điều hòa các vị thuốc là sứ dược

6. Gia giảm:

   • Nếụ không có nhiệt thì bỏ Hoàng liên.
   • Nếu tỳ vị hư hàn thì gia Can khương, Phụ phiến.
   • Nếu khí hư thì gia Hoàng kỳ.
   • Nếu khí trệ thì gia Chỉ xác.

7. Ứng dụng lâm sàng: Ngày nay dùng điều trị tiêu hoá kém, sa dạ dày, tiêu chảy.

IV-Bảo hòa hoàn

1. Thành phần

1. Cách dùng: Tán mịn làm hoàn, mỗi lần dùng 6 - 9g, ngày uống 2 lần, uống với nước ấm. Nay dùng thuốc thang với liều thích hợp.

2. Công dụng: Tiêu thực hoà vị.

3. Chủ trị: Các loại thực tích. Bụng trên có bĩ mãn trướng đau, ợ hơi, ợ chua, chán ăn, nôn hoặc ỉa lỏng, rêu lưỡi dày cáu, mạch hoạt.

4. Phân tích phương thuốc:

   Sơn tra để tiêu các loại thức ăn tích trệ, nhất là tiêu thịt mỡ là quân dược.

   Thần khúc để tiêu thực kiện tỳ, tiêu hóa thực tích, các loại thức ăn cũ; Lai phục tử để hạ khí tiêu thực các loại thức ăn là tinh bột như bột mỳ, yen mạch đều là thần dược.

   Bán hạ, Trần bì để hành khí hoá trệ, hoà vị, chỉ nôn; Phục linh để kiện tỳ, lợi thấp, hoà trung, chỉ tả; Liên kiều để thanh nhiệt và tán kết do thực tích đều làm tá dược.

5. Gia giảm:

   • Nếu thực tích nặng thêm Chỉ thực, Binh lang.
   • Nếu rêu lưỡi vàng, mạch sác thêm Hoàng liên, Hoàng cầm.
   • Nếu phân khô bón, đại tiện khó thêm Đại hoàng, trẻ em bị thực tích thêm Bạch truật để tiêu thực kiện tỳ gọi là bài Đại an hoàn.

6. Ứng dụng lâm sàng: Ngày nay thường dùng điều trị trẻ nhỏ cam tích, trẻ nhỏ tiêu chảy, viêm dạ dày mạn tính, viêm đường mật.