Phương thuốc sáp trường chỉ tả

I-Nội dung

Thuốc sáp trường chỉ tả để chữa tiêu chảy, lỵ mạn tính do tỳ thận hư hàn gây ra. Các phương thuốc được tạo thành do các vị thuốc cầm tiêu chảy phối hợp với các thuốc trừ hàn, kiện tỳ, bổ thận dương.

II-Tứ thần hoàn

1. Thành phần

1. Cách dùng: Tán bột, Sinh khương 240g, Hồng táo 100 quả, nấu lấy nước, trộn với bột làm hoàn to bàng hạt ngô đồng, uống mỗi ngày 6 - 9g, uống lúc đói, hoặc trước ăn với nước ấm. Có thể dùng thang sắc liều lượng tùy theo tình hình bệnh mà gia giảm.

2. Công dụng: Ôn bổ tỳ thận, sáp trường chỉ tả.

3. Chủ trị: Tỳ thận dương hư, ngũ canh tả, chán ăn, đi ngoài sống phân, hoặc tiêu chảy lâu ngày không khỏi. Đau bụng, đau lưng, chân tay lạnh, tinh thần mệt mỏi, chất lưỡi nhợt, rêu lưỡi trắng mỏng, mạch trầm trì vô lực.

4. Phân tích phương thuốc:

   Phá cố chỉ vị cay đắng, tính ấm nóng, có tác dụng ôn tỳ thận, bổ mệnh môn hoả, kiêm tán hàn tà là quân dược.

   Ngô thù du ôn tỳ vị, tán hàn thấp; Nhục đậu khấu ôn ấm tỳ thận, sáp trường chỉ tả; hai vị phối ngũ với Phá cố chỉ làm cho mệnh môn hoả đầy đủ mà tỳ dương được kiện vận, là thần dược.

   Ngũ vị tử chua liễm, cố sáp, Sinh khương, Đại táo điều bổ tỳ vị, giúp sự vận hoá cùng làm tá dược.

   Tỳ thận ôn ấm, đại trường bền chặt thì chứng ngũ canh tả hết.

5. Gia giảm:

   • Nếu khí hư hạ hãm gây tiêu chảy lâu ngày, sa trực tràng gia Thăng ma, Hoàng kỳ.
   • Nếu lưng mỏi, chi lạnh nhiều gia Nhục quế, Phụ tử chế.
   • Nếu bụng dưới đau gia Tiểu hồi hương, Mộc hương, ô dược.

6. Ứng dụng lâm sàng: Ngày nay thường dùng để điều trị viêm đại tràng mạn tính, viêm ruột mạn tính, lao ruột.

III-Đào hoa thang

1. Thành phần:

   Xích thạch chi           30g                               Can khương                 09g

   Ngạnh mễ                   30g

2. Cách dùng: sắc đến khi gạo chín nhừ thì được thuốc, chia uống ngày 2 lần.

3. Công dụng: Ôn trung sáp trường.

4. Chủ trị: Lỵ lâu ngày không khỏi, đi ngoài ra máu mũi, tiểu khó, bụng đau thích chườm ấm, lưỡi nhợt, rêu trắng, mạch trì nhược hoặc vi tế.

5. Phân tích phương thuốc:

   Xích thạch chi thể nặng, tính ôn có tác dụng sáp tràng cố thoát là quân dược.

   Can khương ôn trung khu hàn là thần dược.

   Ngạnh mễ dưỡng vị hoà trung giúp Xích thạch chi làm đầy tràng vị làm tá dược và sứ dược.

   Các vị phối hợp có công dụng ôn trung sáp tràng cho nên chữa được tả lâu ngày vì trung tiêu hư hàn.

6. Gia giảm:

   • Nếu khí hư gia Đảng sâm, Nhục đậu khấu.
   • Nếu hàn nặng, sắc mặt tái nhợt, đau bụng, chườm nóng đỡ đau, rêu lưỡi trắng dày, mạch trầm trì thì dùng Bào khương thay Can khương.
   • Nếu đau bụng nhiều thêm Bạch thược, Quế chi, Cam thảo.

7. Ứng dụng lâm sàng: Điều trị tiêu chảy cấp và mạn tính, sa trực tràng, kiết lỵ lâu ngày, viêm loét dạ dày tá tràng, viêm cổ tử cung.

IV-Cố tràng hoàn

1. Thành phần:

1. Cách dùng: lần bột làm hoàn, mỗi lần uống 6g với nước cơm.

2. Công dụng: ôn trung khu hàn, sáp trường chỉ tả.

3. Chủ trị: Tỳ vị hư nhược, tạng phủ đọng hàn, bụng đau, tiêu chảy nhiều lần, bắp thịt tiêu gầy, ăn uống không ngon miệng.

4. Phân tích phương thuốc:

   Phụ tử chế ôn thận ấm tỳ, Lương khương hành khí ôn trung đều là quân dược

   Xích thạch chi, Kha tử, Khô phàn, Long cốt thu liễm sáp trường chỉ tả là thần dược

   Đinh hương, Mộc hương, Bạch đậu khấu, Sa nhân ôn trung tán hàn, phương hương hoá thấp, hành khí chỉ thống, giúp Phụ tử và Lương khương ôn trung khu hàn là tá dược.

   Phối họp các vị sẽ có công dụng ôn trung hoá thấp, hành khí tán hàn, sáp tràng chỉ tả.

5. Gia giảm:

   • Nếu tiêu chảy nhiều mà không cầm gia Nhục đậu khấu.
   • Nếu khí hư hạ hãm gia Hoàng kỳ, Đảng sâm, Thăng ma.

6. Ứng dụng lâm sàng: Ngày nay dùng điều trị kiết lỵ mạn tính.