Phương thuốc hồi dương cứu nghịch

I-Nội dung

Các phương thuốc hồi dương cứu nghịch dùng để chữa các chứng: Dương hư suy vi, nội ngoại đều hàn, nặng thì âm thịnh cách dương.

Dương hư suy vi, nội ngoại đều hàn biểu hiện: Chân tay quyết nghịch, sợ lạnh nằm co, nôn, đau bụng, ỉa lỏng, tinh thần uỷ mị, mạch trầm trì hoặc trầm vi. Các vị thuốc hay dùng như Phụ tử, Nhục quế, Can khương. Phương thuốc đại biểu là Tứ nghịch thang, Hồi dương cứu nghịch thang.

Nếu âm thịnh cách dương (dương bị đẩy ra ngoài) thì dùng các phương thuốc có tác dụng hồi dương cứu nghịch phối hợp với vài vị thuốc hàn lương, hoặc chỉ dùng thuốc hồi dương cứu nghịch nhưng cho uống lúc nguội làm cho âm thịnh tiếp thu thuốc mà không chống lại thuốc.

II-Tứ nghịch thang

1. Thành phần

   Sinh phụ tử 05g Can khương: 06g

   Chích cam thảo 06g

2. Cách dùng: Sinh Phụ tử sắc trước 1 giờ, sau cho các vị còn lại vào sắc cùng, lấy nước uống ấm.

3. Công dụng: Hồi dương cứu nghịch.

4. Chủ trị: Bệnh thiếu âm, tứ chi quyết nghịch, sợ lạnh nằm co, nôn mửa không khát, đau bụng không đi ngoài, tinh thần suy nhược, thích ngủ, rêu lưỡi trắng trơn, mồ hôi đầm đìa, đi tả ồ ạt như xối dẫn tới vong dương bạo thoát, mạch vi tế.

5. Phân tích phương thuốc:

   Sinh phụ tử đại tân, đại nhiệt có tác dụng bổ ích tiên thiên mệnh môn chân hoả là quân dược.

   Can khương ôn dương của trung tiêu mà trừ lý hàn, giúp Phụ tử phát huy dương khí là thần dược.

   Phụ tử cùng dùng với Can khương, tính chất của chúng rất mãnh liệt nên dùng Chích cam thảo ích khí ôn trung, vừa có thể giải độc, vừa có thể hoãn tính chất cay mạnh của Can khương, Phụ tử là tá dược.

   Các vị thuốc hợp lại vừa hồi dương cứu nghịch, lại không lo bạo tán, cho nên đặt tên phương thuốc là “Tứ nghịch”.

6. Gia giảm:

   • Nếu sau khi uống Tứ nghịch thang mà hết ỉa lỏng nhưng vẫn còn các chứng chân tay quyết nghịch, sợ lạnh, nằm co thì gia thêm Nhân sâm gọi là Nhân sâm tứ nghịch thang, có tác dụng hồi dương ích khí, cứu nghịch cố thoát.
   • Nếu có âm hàn thịnh ở hạ tiêu (đại tiện lỏng, mạch vi) bỏ Cam thảo, thêm Thông bạch để thông dương phá âm gọi là Bạch thông thang để hồi dương thông mạch.
   • Nếu ỉa lỏng toàn nước, hàn ở trong, nhưng nhiệt ở ngoài, chân tay quyết nghịch, mạch muốn tuyệt, không sợ lạnh, mặt đỏ do âm thịnh cách dương (đẩy dương ra ngoài), chân dương muốn thoát thì tăng lượng Sinh phụ tử lên 15g để thông dương phục mạch gọi là Thông mạch tứ nghịch thang,

7. Ứng dụng lâm sàng: sốc, nhồi máu cơ tim, suy tim, viêm loét dạ dày cấp và mạn tính, viêm đại tràng, thổ tả, sa dạ dàv, trẻ em tiêu chảy, chuột rút bắp chân.

III-Hồi dương cứu nghịch thang

1. Thành phần:

1. Cách dùng: sắc uống với 0,5g Xạ hương.

2. Công dụng: Hồi dương cứu nghịch, ích khí sinh mạch.

3. Chủ trị: Hàn tà trực trúng vào cả 3 kinh âm, chân dương bị suy vi: Sợ lạnh nằm co, chân tay lạnh giá, đau bụng, nôn, đại tiện lỏng, không khát, thần mệt muốn ngủ, hoặc người lạnh run cầm cập, hoặc nóng, môi miệng xanh tím, hoặc chảy dãi, lưỡi nhợt rêu trắng, mạch trầm vi, nặng thì không thấy mạch.

4. Phân tích phương thuốc:

   Đây là bài Tứ nghịch thang họp với Lục quân tử thang gia thêm Quế chi, Ngũ vị tử, Xạ hương.

   Phụ tử cay nóng trợ dương dưỡng hỏa là quân dược.

   Can khương, Nhục quế để ôn và làm khoẻ nguyên dương, chạy khắp kinh mạch, khu hàn phá âm là thần dược.

   Lục quân tử thang (Nhân sâm, Bạch truật, Bạch linh, Cam thảo, Trần bì, Bán hạ) để bổ ích tỳ vị, trừ đàm ẩm là tá dược.

   Nhân sâm hợp với Ngũ vị để ích khí sinh mạch, Xạ hương thơm, cay, nóng đả thông 12 kinh mạch là sứ dược.

5. Chú ý: uống đến khi thấy chân tay ấm thì ngừng thuốc.

IV-Sâm phụ thang

1. Thành phần: Nhân sâm 16g Phụ tử chế 12g
2. Cách dùng: sắc uống. Bệnh nặng liều tăng gấp đôi, ngày có thể dùng 2 thang.
3. Công dụng: Hồi dương ích khí, cứu thoát.
4. Chủ trị: Dương khí tự thoát: sắc mặt trắng xanh, thở gấp, mồ hôi vã ra nhiều, tứ chi lạnh, chóng mặt, khí đoản, mạch muốn tuyệt. Phụ nữ sau khi sinh băng huyết hoặc bị rong huyết dẫn tới huyết thoát dương vong.
5. Phân tích phương thuốc: Phụ tử đại cay đại nhiệt, bổ mệnh môn hỏa, ôn tráng chân dương là quân dược. Nhân sâm ngọt, cay, mát, đại bổ nguyên khí, hỗ trợ Phụ tử là thần dược. Hai vị phối ngũ với nhau làm phấn chấn dương khí, ích khí cố thoát.
6. Gia giảm: Bài này bỏ Nhân sâm gia Hoàng kỳ là bài Kỳ phụ thang chủ trị tỳ mất kiện vận, dương khí hư nhược ra nhiều mồ hôi, loét miệng lâu ngày không khỏi.