Phương thuốc điều hòa trường vị

I-Nội dung

Thường dùng để chữa các chứng tà phạm trường vị, hàn nhiệt thác tạp thăng giáng thất thường gây tâm hạ bĩ mãn, buồn nôn, nôn, bụng căng đau, sôi bụng, tiêu chảy. Thuốc thường dùng là khổ (giáng), tân (khai) như Can khương, Hoàng cầm, Hoàng liên, Bán hạ phối hợp với thuốc bổ khí hoà trung như Nhân sâm, Cam thảo.

II-Bán hạ tả tâm thang

1. Thành phần:

1. Cách dùng: Các vị trên sắc nước, Nhân sâm sắc riêng hòa cùng thuốc. Ngày uống 2 lần.

2. Công dụng: Hòa vị giáng nghịch, khai kết trừ bĩ.

3. Chủ trị: Chứng tâm hạ bĩ do trường vị bất hòa, hàn nhiệt hỗ kết, vùng dưới tim bĩ tắc không thông, nôn khan hoặc nôn mửa, sôi bụng tiêu chảy, rêu lưỡi mỏng vàng mà nhờn, mạch huyền sác.

4. Phân tích phương thuốc:

   Bán hạ chế tân tán khai kết trừ bĩ, hòa vị giáng nghịch để chỉ ẩu là quân dược.

   Can khương ôn trung tán hàn, hoãn cấp chỉ thống; Hoàng liên, Hoàng cầm thanh giáng tiết nhiệt là thần dược.

   Can khương, Hoàng cầm, Hoàng liên tương phối, tức hàn nhiệt cùng dùng để bình điều hàn nhiệt, tân khai khổ giáng để tán kết tiêu bĩ.

   Nhân sâm bổ ích khí của tỳ vị để thúc vận hóa; Đại táo phòng ôn táo, khổ hàn tổn thương đến tỳ thổ là tá dược.

   Chích cam thảo ích khí hòa trung, điều hòa các vị thuốc là tá dược và sứ dược.

5. Gia giảm:

   • Nếu tỳ vị khí hư, thủy khí ở trong, thủy nhiệt kết làm tâm hạ bĩ cùng gây ợ hơi, sôi bụng nhiều, tiêu chảy thì Can khương giảm còn 4g, thêm Sinh khương 8g để hòa vị tiêu bĩ, tán kết trừ thủy là bài Sinh khương tả tâm thang.
   • Nếu ngực có nhiệt, vị có hàn làm cho trong ngực bồn chồn, muốn nôn, đau bụng hoặc sôi bụng, tiêu chảy, rêu trắng trơn, mạch huyền thì bỏ Hoàng cầm thêm Quế chi 6g, tăng Hoàng liên 6g để điều hòa hàn nhiệt, hòa vị giáng nghịch, Hoàng liên để tả nhiệt ở thượng tiêu. Sinh khương, Quế chi để tán hàn trong vị, Bán hạ giáng nghịch chỉ nôn; Nhân sâm, Cam thảo, Đại táo ích khí hoà trung làm cho hàn nhiệt được bình điều, trên dưới hòa các chứng sẽ hết gọi là bài Hoàng liên thang.

6. Ứng dụng lâm sàng: Ngày nay dùng để điều trị viêm dạ dày mạn tính, loét đường tiêu hóa, xuất huyết đường tiêu hóa trên, viêm gan mạn tính, xơ gan, hội chứng lỵ, trẻ em tiêu chảy kéo dài...

III-Sinh khương tả tâm thang

1. Thành phần:

1. Cách dùng: Các vị trên sắc nước, Nhân sâm sắc riêng hòa cùng thuốc. Ngày uống 2 lần.

2. Công dụng: Hòa vị tiêu bĩ, tán kết trừ thủy.

3. Chủ trị: Thủy nhiệt hỗ kết, vị trung bất hòa, vùng dưới tim tắc cúng, ợ khan, ăn vào mùi khó chịu, sôi bụng, tiêu chảy.

4. Phân tích phương thuốc:

   Sinh khương tả tâm thang là Bán hạ tả tâm thang giảm lượng dùng Can khương, thêm Sinh khương mà thành.

   Sinh khương ôn ấm tỳ vị chỉ nôn, tuyên tán thủy khí là quân dược.

   Sinh khương phối hợp với Bán hạ chế làm tăng sức giáng nghịch hóa ẩm hòa vị.

   Bán hạ, Can khương cùng với Hoàng cầm, Hoàng liên phối ngũ cùng nhau, cay thì khai, đắng thì giáng, tán kết tiêu bĩ tắc cùng là thần dược.

   Nhân sâm, Chích cam thảo, Đại táo kiện tỳ ích vị sẽ phục hồi chức năng thăng giáng của trung tiêu là tá dược.

   Chích cam thảo điều hòa vị thuốc là sứ dược.

5. Ứng dụng lâm sàng: Ngày nay thường dùng để điều trị viêm dạ dày mạn tính, loét hành tá tràng, hẹp môn vị, sa dạ dày, nấc, viêm ruột, phụ nữ có thai nôn ọe.