Học thuyết ngũ hành

Về quan hệ sinh lý

Sắp xếp các tạng phủ theo Ngũ hành và liên quan của chúng đến ngũ vị, ngũ sắc, ngũ quan, lục khí, ngũ chí, ngũ khiếu, ngũ thể: Can có quan hệ với Đởm, chủ về Cân, khai khiếu ra mắt, tính thích điều đạt, uất kết gây giận giữ.

Về quan hệ bệnh lý: chính tà, hư tà, thực tà, vi tà, tặc tà

Chứng mất ngủ là chứng bệnh của Tâm có thể xảy ra ở 5 vị trí khác nhau:

• Chính tà: bản thân tâm gây mất ngủ: thiếu máu không nuôi dưỡng tâm thần --> Khi chữa phải bổ huyết an thần
• Hư tà (bệnh từ mẹ sang con): Do Can gây bệnh cho Tâm như cao huyết áp gây mất ngủ --> Khi chữa phải bình can (hạ huyết áp), an thần. (Can sinh Tâm)
• Thực tà (con truyền sang mẹ): Do tạng bị hư không nuôi dưỡng được tâm thần --> Khi chữa phải kiện tỳ an thần
• Vi tà (tạng khắc tạng đó k khắc được hoặc tạng đó bị khắc quá mạnh): Do thận âm hư không khắc được tâm hoả gây mất ngủ --> Khi chữa phải bổ âm an thần.
• Tặc tà (tạng đó k khắc được tạng khác, hoặc tạng đó khắc tạng khác quá mạnh): Do Phế âm hư ảnh hưởng đến tâm huyết gây mất ngủ --> Khi chữa phải bổ phế âm, an thần .

Chẩn đoán học:

• Ngũ sắc: vàng bệnh thuộc tỳ, trắng thuộc phế, đen thuộc thận, xanh thuộc can, đỏ thuộc tâm,
• Ngũ chí: giận dữ cáu gắt bệnh ở can; sợ hãi bệnh ở thận; huyên thuyên bệnh ở tâm; lo nghĩ bệnh ở tỳ; buồn rầu bệnh ở phế
• Ngũ khiếu ngũ thể: tay chân co quắp thuộc bệnh ở can; Viêm mũi dị ứng, máu cam thuộc bệnh phế; ăn kém loét miệng thuộc bệnh ở tỳ vị; mạch hư, nhỏ bệnh ở tâm; chậm biết đi, chậm mọc răng thuộc bệnh ở thận

Điều trị học

• Hư thì bổ mẹ, thực thì tả con: Phế khí hư, phế lao.. Phải kiện tỳ thổ sinh phế kim; Bệnh tăng huyết áp do can dương thịnh phải chữa vào tâm (an thần) vì can mộc sinh tâm hoả

Về thuốc:

• Vị chua, xanh vào can
• Đắng, đỏ vào Tâm
• Cay, trắng vào Phế
• Mặn đen vào Cật
• Ngọt, vàng vào Tỳ
• Khi chế thuốc: Sao thuốc với dấm cho vị thuốc vào Can, sao với muối cho vị thuốc vào thận, sao với đường cho vị thuốc vào tỳ, sao với gừng cho vị thuốc vào phế.